Si një dashamirëse e historisë, e konsiderova vizitën në këtë vilë si një mundësi për të parë se si jetonte Diktatori Enver Hoxha me familjen e tij për 50 vjet. Prisja të shihja mobilje të vjetra, dhoma të mbushura me kujtime të largëta, që ende mbanin një ndjesi rëndësie dhe frike. Por kjo nuk ishte ajo që pashë gjatë kësaj vizite.

Hymë në portën e madhe që na çoi në një kopsht me shatërvan, pemë të vogla dhe një pamje te plote te oborrit të gjithë vilës. Njerëzit ishin ulur në tokë me jastëkë,  rrotull njëri-tjetrit, duke folur për mendimet dhe përvojat e tyre. Një minivan po shiste pije njerëzve në mënyrë që ata të mund të shijonin këto biseda ndërsa pinin diçka, njësoj si një bar ku ulesh me miqtë e tu për të folur. Kombinimi i këtij aktiviteti modern me vilën e vjetër ishte një ide e shkëlqyer.

Ne u ngjitëm shkallëve që të çonin në zonën qendrore të vilës. Piktura dhe fotografi nga artistë të ndryshëm ishin në mure dhe në dhoma, duke e bërë përvojën edhe më surreale. Për një sekondë, harruam se ishim brenda shtëpisë së një diktatori. Fokusi nuk ishte te historia, te mënyra se si jetonte njeriu dikur më i frikshëm në Shqipëri, ku merrte të gjitha vendimet e tij, ku i thërriste njerëzit për të zbatuar ligjet, apo edhe për të vrarë njerëz të caktuar.

Narrativa u përqendrua në këto vepra arti modern të shpërndara kudo në çdo dhomë dhe korridor. Herë pas here, isha ne medyshje nëse një objekt ishte nga shtëpia apo hjesht një vepër arti e artisteve te rinj. Dhe duke qenë se ishte hera e parë që hyja ne këtë vilë, mund të them se u zhgënjeva. Nuk mund ta fshehim dhe fshijmë një pjesë të historisë sonë, një histori nga e cila duhet të mësojmë sot, në mënyrë që të mos e përsërisim nesër.

Sidoqoftë, vazhdova të ecja, duke shpresuar të shihja diçka që lidhej me vetë shtëpinë. Duke u ngjitur shkallëve spirale, mbërritëm në zyrën e diktatorit. Biblioteka ishte mahnitëse; kishte libra në anglisht, frëngjisht dhe rusisht që përmbanin histori dhe autobiografi të ndryshme të diktatorëve të ndryshëm. Ndërsa lexoja autorët, hasa rastësisht në një fotografi të vogël të një gruaje nudo, të lënë atje pa shpjegime. Më duhej ta pyesja nënën time me shaka nëse vetë diktatori e zotëronte këtë fotografi, apo nëse ishte thjesht një “vepër arti” tjetër. Dhe sigurisht, diktatori nuk kishte të bënte fare me të.

Shumica e dhomave ishin të mbyllura, kështu që nuk pata mundësinë të shihja gjithçka, por gjatë gjithë kohës që isha atje, mund të mendoja vetëm se sa e zhgënjyer isha që pashë këtë art absurd duke e lënë në hije diktatorin dhe rendesine e narratives per ate regjim qe ai perfaqesonte.

Në udhëtimet e mia, kam parë muze të tjerë të komunizmit në vende të ndryshme evropiane.  Një shtëpi e thjeshtë në Sofje të Bullgarisë, e quajtur “Red Flat”, përmbante historinë e një familjeje në kohën komuniste, si jetonin, çfarë aktivitetesh bënin gjatë ditës, etj. Mendova se sa bukur ishte kthyer shtëpia e një qytetari normal ne kohen e komunizmit, në formën e një muzeu me rrëfim historish, dhe sa potencial kishte kjo vilë misterioze per tu bere muze, duke qenë vila më e rëndësishme gjatë diktaturës, shtëpia e Enver Hoxhës.

Mendoj se rezultati pozitiv i kësaj vile do të ishte shndërrimi i vilës në një muze, me të gjitha mobiljet e saj origjinale, duke përfshirë përvoja gjithëpërfshirëse dhe rrëfim historish, në mënyrë që të përhapim mesazhin e duhur tek të gjithë, veçanërisht tek brezi i ri, se diktatoret jane njesoj. Ata shtrengojne nje popull ne varferi ndersa vete jetojne ne luks.

Mevisa Xhuli, an Albanian student studying in Belgium