1. Rrënjët prehistorike (Periudha Neolitike, rreth 4000–3000 p.e.s.)

Shumë kohë përpara se të kishte qytet, fusha e Tiranës ishte një pellg pjellor midis bregdetit të Adriatikut dhe maleve të Shqipërisë së Mesme. Zbulimet arkeologjike — vegla guri, sëpata të lëmuara dhe enë qeramike të pikturuara — nga zona e Laprakës dhe Shpella e Pëllumbasit tregojnë se banorët e parë merreshin me bujqësi dhe gjueti që në periudhën e vonë neolitike.
Referencë: Muzeu Historik Kombëtar, Sektori i Parahistorisë; Neritan Ceka, Ilirët (2005), fq. 25–27.

 
Reference: Muzeu Historik Kombëtar, Sektori i Parahistorisë; Neritan Ceka, Ilirët (2005), pp. 25–27.

---

• 2. Epoka Ilire (shek. IV–III p.e.s.)

  Në epokën e hekurit, kjo zonë bënte pjesë në territorin e Parthinëve, një fis ilir i përmendur nga autorët e lashtësisë.

  • Kalaja e Petrelës, e vendosur mbi luginën e Erzenit, kontrollonte hyrjen në fushën e Tiranës.

  • Vendbanime të fortifikuara (castella) njihen në Malin e Dajtit dhe në Ndroq, që mbronin rrugët drejt Durrësit dhe luginës së Shkumbinit.
    Këto fortifikime bënin pjesë në një rrjet mbrojtës ndaj pushtimeve maqedonase dhe më pas romake.
    Referencë: Neritan Ceka, Ilirët, fq. 132–136; Apolloni i Rodosit, Argonautika.

  

---

3. Periudha Romake (shek. I p.e.s. – shek. IV e.s.)

Pas përfshirjes së territoreve ilire në Perandorinë Romake, fusha e Tiranës u kthye në një zonë të zhvilluar bujqësore.

• Një degë e Via Egnatia kalonte pranë Tiranës së sotme, duke lidhur Dyrrahun (Durrësin) me stacionet e brendësisë.

• Janë gjetur gjurmë villash rustike (qendra bujqësore), presa ulliri dhe punishte qeramike në Kashar, Ndroq dhe Zall-Herr.
  Kjo ekonomi rurale romake e përfshinte zonën në rrjetin tregtar mesdhetar.
  Referencë: Aleksandra Mano, Monumente të Kulturës në Shqipëri (1984), fq. 47–50.

---

4. Periudha e hershme bizantine dhe mesjeta (shek. V–XV e.s.)

Me përhapjen e krishterimit, në fushën e Tiranës u ndërtuan bazilika të hershme, si ato në Ndroq dhe Bërzhitë. Këto komunitete vareshin nga Durrësi, porti kryesor bizantin.
Nga shekujt IX–XIV, zona ishte nën kontroll të ndryshëm — bizantin, bullgar, serb dhe feudalë shqiptarë.

• Kalaja e Petrelës u përforcua në mesjetën e vonë si pikë vrojtimi ndaj pushtimeve osmane.
  Referencë: Kristo Frashëri, Historia e Tiranës (2004), fq. 33–45.

---

5. Regjistrimet osmane para themelimit të qytetit (shek. XV–XVI)

Defterët osmanë të viteve 1431–1432 përmendin tashmë “Tirana e Madhe” dhe “Tirana e Vogël” si vendbanime rurale.
Fusha pjellore ishte e mbushur me fshatra që prodhonin drithëra, ullinj dhe bagëti, duke furnizuar si Durrësin, ashtu edhe zonat e brendshme.
Referencë: Injac Zamputi, Regjistrime të shek. XV për zonën e Tiranës, Akademia e Shkencave (1977).

---

6. Themelimi zyrtar i Tiranës (1614)

Në vitin 1614, Sulejman Pashë Bargjini, një bej lokal në shërbim të administratës osmane, e ktheu një fshat tregu në qytet duke ndërtuar:

• Një xhami (në vendin ku më vonë u zgjerua Xhamia e Et’hem Beut)

• Një hamam (banjë publike)

• Një furrë buke dhe dyqane rreth një sheshi tregtar
  Ky u bë bërthama e qytetit modern.
  Referencë: Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Historia e Shqipërisë, vëll. III (2007), fq. 230–231.

7. Ngritja si kryeqytet (shek. XX)

• Në 1920, Tirana u zgjodh kryeqyteti i përkohshëm i Shqipërisë — status që u bë i përhershëm.

• Qyteti u zgjerua me shpejtësi gjatë periudhës ndërmjet dy luftërave botërore, më pas edhe nën urbanistikën socialiste pas vitit 1945, deri në metropolin e sotëm.

---

Përmbledhje e moshës së Tiranës

• Si qytet: rreth 411 vjeç (themeluar më 1614)

• Si vendbanim i banuar: mbi 6.000 vjet vazhdimësi historike